یژگی‌های افسانه‌ایی و قدرت نمادینی که به یشم نسبت می‌دهند بیش از هر سنگ دیگر است. تفاوتی ندارد که رنگ یشم سبز تیره، سفید مواج یا بنفش مسحورکننده باشد. این سنگ هزاران سال است که صرف نظر از ارزش ذاتی آن دارای جاذبه‌ای ماندگار می‌باشد.
دنیای غرب هم جاذبه‌ی یشم را درک کرده است: ستاره‌های هالیوود، جواهرات زیبا مزین به یشم را در مراسم فرش قرمز به همگان معرفی می‌کنند. این در حالی است که طراحان صاحب نام همچون "دیور Dior"، "تیفانی Tiffany" یا "جی‌ای‌آر JAR" مجموعه جواهرات خود را با سنگ یشم آمیخته‌اند. در حقیقت، هنگام ارزیابی، یشم را می‌توان با الماس مقایسه کرد.
با تمام این تفاسیر، جایگاه یشم در فرهنگ مناطق آسیایی همانند ارزش الماس در فرهنگ غرب است. یک ضرب‌المثل چینی می‌گوید: "هر چیز ارزشی مشخص دارد اما ارزش یشم را نمی‌توان تخمین زد". مرغوب‌ترین نوع زمرد، زمرد سبز و بهترین نوع یشم، "یشم امپریال" می‌باشد که قیمتی سرسام آور دارد، در نتیجه تعجبی ندارد که حراجی کریستی در سال 1997 یک یشم امپریال را به بهای 10 میلیون دلار به فروش رساند.
افسانه‌ی یشم
از حدود 7000 سال پیش، طیف رنگی یشم بشر را افسون کرده است. افراد در این سنگ خواص درمانی و معنوی را جستجو کردند و موفق به یافتن آن شدند. در دوران ما قبل تاریخ، شکارچیان، سختی باورنکردنی این سنگ را کشف و از آن برای ساخت تبرهای سنگی، تیغ، چاقو و دیگر ابزار و اسلحه استفاده کردند. سه هزار سال پیش از میلاد مسیح، نوعی از یشم به نام "یو Yu" که برای مردم این سرزمین بسیار قابل احترام بود به منظور حکاکی پیکره‌های کوچک و اشیای متفاوت مورد استفاده قرار می‌گرفت. اهمیت یشم در فرهنگ چین به حدی بوده است که فیلسوف صاحب نام، "کنفوسیوس Confucius" (551-471 قبل از میلاد مسیح) چنین گفته است: "یشم به نرمی و لطافت مهربانی، به سختی و زیبایی ذکاوت است." حکمت، عدالت، شفقت، تواضع و شجاعت جزء ویژگی‌های معنوی هستند که طرفداران یک "سنگ آسمانی" به آن نسبت می‌دهند و به همین دلیل امروزه هم از آن استفاده می‌کنند.
ویژگی‌های درمانی و شفابخشی که به یشم نسبت می‌دهند ریشه در نام آن دارد: نام اسپانیایی آن "پیدرا د ایجادا Piedra de ijada" به معنای "سنگ شیر" می‌باشد. مردمان آمریکای جنوبی بر این باورند که یشم توانایی درمان بیماری‌های کلیوی را دارد. مردمان "مایا Maya"، "تول‌تک Toltec"، "آزتک Aztec" و "اومک Omec" معتقدند که این سنگ مقدس در ارتباط با الهه‌ی آتش می‌باشد. این مردمان مانند چینی‌ها، یشم را با مرگ در ارتباط می‌دانند. قطعات کوچک این سنگ بین لب‌ها و داخل حفره‌های گوش یا بینی جسد گذاشته می‌شوند تا شیطان را شکست دهد، حتی برخی از پادشاهان و ملکه‌ها به طورکامل لباسی از یشم می‌پوشیدند. نمایشگاه گنجینه‌های لیائو(1125-907)، سلسله‌ی چادرنشینان فراموش شده‌ی چین، در موزه‌ی "هنر آسیای شرقی" شهر "کلن Cologne" آلمان که از تاریخ 27 ژانویه تا 22 آوریل 2007 برگزار شد، نشانگر کشفیات خیره‌کننده‌ای از گنجینه‌های مقبره‌ها بود. حتی امروزه، "ما اریس‌ها Maoris"، مردمان بومی نیوزلند، اهمیت بسیاری برای یشم و مهارت عمل‌آوری آن به نام "هوکیتیکا Hokitika" قائل هستند.
کانی یشم
نیمه‌ی اول قرن نوزدهم دانشمندی فرانسوی کشف کرد که واژه‌ی عمومی "یشم"، "یو" در زبان چینی، در حقیقت به دو کانی متفاوت اشاره دارد: "نفریت Nephrite" و "جدیت Jadeit". در چین به هر دوی این کانی‌ها "زن‌یو Zhen yu" به معنای "یشم اصل" گفته می‌شود. در حقیقت، تشخیص این دو کانی از یکدیگر حتی برای کارشناسان نیز دشوار است. این دو سنگ درجه سختی، شکل ظاهری و ویژگی‌های عمل‌آوری متفاوتی دارند؛ آنها دارای بافتی در هم پیچیده، سخت و متراکم هستند. علت آن‌که این دو کانی دارای خاصیت شکل‌پذیری بالایی هستند آن است که دارای بافت در هم پیچیده می‌باشند. نفریت در اصل دارای طیف رنگی سبز ملایم تا سبز مایل به طوسی است اما برخی مواقع در رنگ‌های سفید، زرد یا دارای ته رنگ قرمز دیده می‌شود. شکی نیست که رنگ غالب در "جدیت" به دلیل وجود عنصر کروم، سبز زمردگون است.
محصول یشم
چین، روسیه، گواتمالا و نیوزلند صاحب غنی‌ترین ذخایر نفریت با کیفیت هستند. گران‌بهاترین جدیت‌ها در "میانمار Myanmar" استخراج و سپس به صورت سالانه "در مرکز بزرگ بازرگانی سنگ‌های قیمتی، یشم و مروارید" واقع در "رانگون Rangoon" مبادله می‌شوند. هنگ‌کنگ یکی دیگر از مراکز مبادله "سنگ آسمانی" به شمار می‌آید. در اینجا همچنین تکه‌های بزرگ سنگ‌های قیمتی، جواهرات تراش یافته، محصولات بی‌کیفیت، پیکره‌های کوچک عتیقه، بدلیجات پر زرق و برق و اشیای تقلبی خرید و فروش می‌شود که بهای آنها از یک دلار تا مبالغ شش رقمی متفاوت است. خرید سنگ‌های تراش نیافته و تکه‌های عمل‌آوری نشده کار بسیار پرخطری است. تخته سنگ‌ها به صورت عمده به فروش می‌رسند که تنها قسمت کوچکی از آن تراش یافته و خریداران می‌توانند از آن دریچه‌ی کوچک کیفیت مخفی سنگ را مورد بررسی قرار دهند. از آنجایی‌که قضاوت در خصوص کیفیت پیش از آغاز عمل‌آوری و برش امکان‌پذیر نیست، بسیاری از واسطه‌ها سنگ‌های تقلبی را به فروش می‌رسانند
یشم به عنوان اثری هنری
چین مرکز سنتی و کنونی هنر برش یشم به شمار می‌آید. "عمل‌آوری یشم" به اشتباه "حکاکی یشم" نامیده می‌شود این در حالی است که سنگ خام برش داده می‌شود، حکاکی نمی‌شود. یشم را در "کانتون Canton"، "پکینگ Peking" یا هنگ‌کنگ برش می‌دهند و به شکل پیکره‌های کوچک در می‌آوردند و از صفحات کوچک برای ساخت آویز گردن و دستبند، گوی یا زنجیر استفاده می‌کنند. تلالو موم مانند نفریت و درخشش شیشه مانند جدیت نشانگر تفاوت جزیی اما حائز اهمیت میان این دو نوع سنگ متفاوت است. اروپا کمتر با هنر برش یشم آشنایی دارد. یکی از معدود پیشکسوتان که امید دارد با این چالش‌ها مقابله کند، جواهرساز، تاجر سنگ‌های قیمتی و تراش‌دهنده‌ی جواهرات سویسی، به نام "رولند اوهل Rolan Uhi" می‌باشد. او معتقد است: "عمل‌آوری یشم به مراتب دشوارتز از برش آن است و صیقل دادن سطح نیز کار مشکلی می‌باشد." پس از عمل‌آوری سطحی ناهموار و دارای فرورفتگی پدید می‌آید. برای داشتن سطحی صاف با درخشش چشمگیر باید آن را با مهارت بسیار صیقل داد که مستلزم کسب سال‌ها تجربه است. بیش از 30 سال است که رولند اوهل بر روی سنگ یشم کار می‌کند و می‌گوید: "طی چند سال اخیر به گونه‌ای باورنکردنی بر محبوبیت این سنگ افزوده شده است. تعداد زیادی از ستارگان از یشم در جواهرات خود استفاده می‌کنند که موج آن به اروپا نیز سرایت کرده است." درجه‌ی خلوص، شفافیت و رنگ یشم بنفش، ارزش و بهای آن را تعیین می‌کند. طیف رنگی یشم از رنگ‌های تیره و روشن با اختلاف جزیی تشکیل شده است. به طور مثال کارشناسان قادر به تشخیص هفت کیفیت متفاوت (رنگ متفاوت) برای یشم سبز هستند. این در حالی است که یشم در رنگ‌های قرمز، قهوه‌ای و مشکی نیز یافت می‌شود. وجود لکه‌ها یا رگه‌های کوچک بر روی سطح، بر زیبایی آن می‌افزاید. معروف‌ترین و گران‌بهاترین نوع این سنگ "یشم امپریال" می‌باشد که با شفافیت و رنگ براق زمردگون آن شناسایی می‌شود.
یشم تقلبی
همان‌طور که واسطه‌های یشم هنگام خرید سنگ‌های تراش نیافته از کیفیت لایه‌های زیرین آن اطلاعی ندارند، این احتمال وجود دارد که علاقه‌مندان به این سنگ نیز دچار اشتباه شوند و سنگ‌های تقلبی خریداری کنند. با چشم غیرمسلح به سختی می‌توان سنگ‌های بی‌کیفیت و رنگ شده را تشخیص داد که متاسفانه تعداد آنها نیز بسیار زیاد است. در سیستم طبقه‌بندی این سنگ، "یشم امپریال" به عنوان "یشم A" شناخته می‌شود. "یشم B" سنگی است که در اسید قوی به منظور از بین بردن آلودگی‌ها (به طور مثال اکسید آهن) از شیارهای موجود جوشانده می‌شود، در نهایت این شکاف‌ها با موم یا رزین مصنوعی پوشانده می‌شوند. "یشم C"، کیفیت بسیار پایینی دارد و به طور کامل رنگ شده است. اغلب سنگ‌های شفاف رنگ می‌شوند و به عنوان یشم سبز به فروش می‌رسند. به همین دلیل است که رولند اوهل توصیه می‌کند: "تنها در صورت مشاوره با یک جواهرساز یا واسطه‌ی خوب می‌توانید در برابر خطر خرید سنگ‌های تقلبی ایمن باشید." علاوه بر این، همانند دیگر سنگ‌های قیمتی، شناسنامه سنگ می‌تواند اعتبار آن را تایید کند.